De Oorlogsbuit van Klein

De Nazi-schat van Ommeren is niet de enige in zijn soort. De locatie van voormalig Kamp Amersfoort, voormalig Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort (P.D.A.), kon zich in 1967 ook verheugen op een zoektocht naar een vermeende nazi-schat.

Nabij de schietbanen van de Boskamp hield zich in dat jaar de Duitser Franz Klein op. Klein beweerde dat hij in 1942, toen 16 jaar oud, had meegeholpen aan het begraven van vele kunstschatten op het terrein. De kunstschatten, veelal schilderijen van oude meesters, waren in zeildoek gewikkeld en volgens Klein “verzwaard” met goudstaven. Klein had echter geen idee van wat er zich in de zeildoeken bevond en gaf goudstaven op als reden van het aanzienlijke gewicht.

Burgemeester A.F.H. Buining van Leusden, de gemeente die het terrein in beheer had, reageerde dan ook sceptisch maar gaf desondanks toch toestemming aan de Duitser om het terrein af te zoeken. De toestemming was mede ingegeven door het feit dat Klein aangaf dat er ook een massagraf op het terrein moest zijn. Toen het onderzoek niet resulteerde in een vondst van enige betekenis, trok de burgemeester de stekker uit de opgravingen van Klein en liet grovere middelen aanrukken in de gedaante van een dragline om de boel wat te versnellen. Wethouder J.P. Neven van Ommeren hanteerde dezelfde maatregelen om in de toekomst de komst van plundertoeristen in zijn dorpje te voorkomen. Hij liet een minigraver het keurige veldje voor het museum van Ommeren bepotelen.

Drie bomen

Volgens de verklaringen van Klein moest de buit in de buurt van drie berkenbomen liggen. In tegenstelling tot de nazi-schat van Ommeren had Klein geen schatkaart waarop de locatie stond aangegeven, maar de verwijzing naar drie bomen is opmerkelijk. Zoals bekend zou de nazi-schat van Ommeren zich bij drie bomen bevinden, vermoedelijk populieren. Klein kon zich echter slecht oriënteren op het terrein waar veel berkenbomen stonden en overige begroeiing elke herinnering toedekte. Wel kon Klein in detail vertellen hoe groot de geul was waarin de kunstschatten werden begraven: drie meter diep en met een lengte van 3,5 tot 4 meter.

De achtergrond van Klein was net zo vaag als de aanwijzingen van waar de buit zou moeten liggen. Zo zou hij als lid van de Hitler-jugend in Hoek van Holland zijn opgepakt op geheime missie toen hij zich in verboden gebied begaf en zijn straf moest uitzitten in Amersfoort. Volgens hem zou de buit bij de kogelvang zijn begraven, op de plek waar ook gevangenen werden gefusilleerd. Als “vermeend crimineel” kwam Klein terecht tussen gevangen verzetsstrijders, joden, communisten en Russische krijgsgevangenen.

De podcast De Verdwenen SS-er, over de Duitse kampcommandant van Amersfoort Walter Heinrich, verhaalt over de executie in april 1942 van 77 Russische soldaten. Klein is niet helder in de datum waarop de kunstschatten werden begraven, maar wel dat het begraven gelijk gebeurde met het begraven van geëxecuteerden.

Štěchovice

De naam Klein doemt enkele decennia later weer op. Ditmaal is het een Emil Klein, een SS-commandant, die in 1945 met Russische krijgsgevangenen buit begroef in Štěchovice, Tsjechië. Tot 1964 zat deze Klein gevangen, maar voordat hij stierf in 1970 zou de voormalige commandant zijn geheim en de locatie nabij de Slapy-stuwdam hebben toevertrouwd aan een zekere Helmut Gaensel of Gänsel van de Tsjechische geheime dienst. De buit zou bestaan uit 86 houten kisten met geld en 40 kisten met schilderijen en andere kostbare kunstwerken.

Begin jaren ’90 baarde de zoektocht naar kunstschatten, goud en vermeende embryonale atoomplannen van het Kaiser Wilhelm Instituut heel wat opzien. Zeker toen ook Nederlandse ondernemers en naar verluidt president Vaclav Havel zich persoonlijk met de zoektocht gingen bemoeien.

Kolonel Emil Klein was de voormalige commandant van de SS-ingenieursschool in Hradištko en werd belast met het verbergen van de kostbaarheden in de mijnen nabij de stuwdam. Hiervoor zette hij Russische krijgsgevangenen in die na de klus werden omgebracht en ter plaatse werden begraven. Klein was werkzaam in het gebied vanwege de ontwikkeling van een Wunderwaffe. Na de oorlog werd al snel gedacht aan een atoomwapen. Volgens Gaensel vonden de blauwdrukken voor dit wapen hier ook hun laatste rustplaats en de dam moest fungeren als bron voor het opwekken van energie voor het wonderwapen. Klein had zelfs een kaart vervaardigd waarop hij de locatie had aangegeven. Zoektochten die zich hierop baseerden faalden.

Nasleep

In mijn onderzoek naar de Limaschat van Kokoseiland (zie Dwaalkoers Kokoseiland) bleek maar al te vaak dat bij verhalen rondom verdwenen en verborgen schatten naadloos geleend werd van andere verhalen. Ook rond de beide Duitsers Klein doemen opmerkelijke overeenkomsten op. Het is zelfs mogelijk dat Klein de één en dezelfde persoon was. Beide Kleinen waren in de jaren ‘60 nog in leven. En hoewel de gebeurtenissen enkele decennia achter ons liggen, vinden recentelijk ontwikkelingen plaats die wellicht nieuw licht werpen op deze oude verhalen.

Ervan uitgaande dat Franz Klein gelijk had en daadwerkelijk kunstschatten met de lijken van soldaten in Amersfoort zijn begraven, dan heeft hij vermoedelijk op de verkeerde plaats gezocht. Vanaf 1962 stond op de plek waar de Russische soldaten waren omgebracht een herdenkingszuil van Zuid-Afrikaans graniet. Dit jaar werd bekend dat het bewuste monument “Koedriest” niet op de plek staat waar de executie heeft plaatsgevonden, maar deze op het golfterrein in de buurt gesitueerd moet worden.

In het geval van Emil Klein deed een oude Helmut Gaensel in november 2022 enkele uitspraken in een televisie-interview waarin hij aangaf het in de jaren ’90 niet zo nauw te hebben genomen met de waarheid als het ging om de “schat” van Klein. Gestoken in een shirt met een rood tempelierskruis, welja, en achter hem in de boekenkast duidelijk zichtbaar een boek over de verdwenen barnsteenkamer, ook nog, meldt hij: “Ik heb nooit gezegd dat er niets was in Štěchovice. Dat is iets wat ik wil benadrukken!"